dinsdag 29 november 2016

Vrijwilliger aan het woord in de ArcheoHotspot Nijmegen: Robin Hoeks


Hoi beste lezer! Mijn naam is Robin Hoeks en sinds de opening van de Nijmeegse ArcheoHotspot ben ik daar actief als vrijwilliger. Afgelopen zomer ben ik daarnaast afgestudeerd aan de onderzoeksmaster geschiedenis van de Radboud Universiteit. Tijdens mijn studie heb ik een grote interesse opgedaan voor het ‘aan de man brengen’ van geschiedenis, zo heb ik gewerkt op het grote project ‘Nijmegen Graaft!’ in het voorjaar van 2014 en schrijf ik tegenwoordig regelmatig populairwetenschappelijke artikelen. Toen ik de oproep voor vrijwilligers van de ArcheoHotspot zag aarzelde ik dus ook geen moment!

Wat me met name aanspreekt in het concept van de ArcheoHotspots is de fysieke interactie die mensen met het verleden kunnen hebben: in Nijmegen gaan we elke week weer om met aardewerken amforen, kruiken, bekers en andere overblijfselen die ooit door een Romeinse Nijmegenaar/Nijmeegse zijn aangeraakt. Liet deze het misschien per ongeluk vallen, waarna een Latijnse krachtterm volgde? Wat dat betreft heeft de archeologie een groot voordeel op ‘gewone’ geschiedenis!

Ik mag hier ook het gebouw, het vreemde maar prachtige ‘Gelders Archeologisch Centrum G. M. Kam’ niet buiten beschouwing laten. Het werd gebouwd in opdracht van een man - Gerard Marius Kam (1836 - 1922) - die een minstens even grote interesse in het Nijmeegse Romeinse verleden had als de mensen die er nu in werken. Toen zijn eigen koetshuis zijn verzameling spullen niet meer kon huisvesten, liet hij Oscar Leeuw (1866 - 1944), die ook de Vereeniging ontwierp, het huidige gebouw ontwerpen.

In dat gebouw begonnen we in juli dus aan het eerste onderzoek. Hierin passeerden een hoop scherven uit Romeins Nijmegen, in dit geval de stad Ulpia Noviomagus, de revu. Het leuke aan dit onderzoek vond ik deze grote variatie aan soorten aardewerk: van kleine bekertjes tot grote wrijfschalen, alles kwam voorbij. De reactie van de bezoekers, vaak nieuwsgierige buurtbewoners, maakten het ook erg tof.

Inmiddels is dit onderzoek afgesloten en zijn we begonnen aan een tweede onderzoek naar een Romeinse kelder. De kelder werd gevonden in de buurt van het huidige museum Het Valkhof en bevatte een grote hoeveelheid scherven van amforen: grote, lompe kruiken die werden gebruikt voor het transport van bulkgoederen zoals wijn en graan. Waarschijnlijk dateert de kelder uit het begin van de eerste eeuw na Chr., toen de Romeinen net in onze streken waren gearriveerd. Wie weet was het de persoonlijke voorraad van een wijnliefhebber? Of misschien de inventaris van een winkel?

Wij proberen nu in elk geval alle scherven bij elkaar te zoeken, om weer tot complete amforen te komen, een heel gepuzzel! Hoewel het puzzelen soms frustreert, geeft het enorm veel voldoening als je, langzaam maar zeker, een amfoor weer aan elkaar kan lijmen en de grootte ervan echt kan ervaren. Ik zou dan ook iedereen aanraden een keer langs te komen en mee te puzzelen! Ik, of een van de andere vrijwilligers zullen je graag van alles over het onderzoek, het gebouw en de (Nijmeegse) archeologie vertellen.

dinsdag 1 november 2016

Vondsten van ‘de Trip’ in ArcheoHotspot Utrecht



Door: Bart Corver, Projectleider Archeologisch Onderzoek bij IDDS Archeologie.

De vondsten zijn al gearriveerd en binnenkort kunnen vrijwilligers en belangstellenden potten reconstrueren van aardewerkscherven die afkomstig zijn van de archeologische opgraving langs de Briljantlaan. 


Enkele jaren geleden alweer voerde IDDS Archeologie een opgraving uit op de oude locatie van De Boo in de Wijk Tolsteeg en Rotsoord. Een zeer belangrijke en historische locatie, zo bleek. De Vaartsche Rijn vormde de levensader voor de locatie, die door de eeuwen heen in het teken stond van scheepvaart, opslag, bewoning en handel van grondstoffen.  De oudste resten dateren uit de 13e eeuw en bestaan uit afvalkuilen, paalgaten en een enkele greppel. 


Uit de eeuwen hierna zijn veel kuilen teruggevonden voor zand- en kleiwinning voor onder meer baksteenproductie. Ook was er her en der sprake van veeteelt. Vanaf circa 1650 is een grote bedrijvigheid te zien. Er zijn resten van scheepstimmerwerven, beerputten, woningen, een kalkblusserij, trasfabriek, rosmolen en meer teruggevonden. 


In opdracht van Jebber BV worden de archeologische bevindingen van deze locatie publiekelijk gemaakt. Eén aspect hiervan zal het tentoonstellen van interessante archeologische vondsten zijn, die voor iedereen zichtbaar worden in de nieuwbouw op de locatie. 


Een deel van de vondsten bevinden zich nu in de ArcheoHotspot van Utrecht. Hier worden met name aardewerkscherven uitgezocht en gereconstrueerd tot potten. Kom langs in de ArcheoHotspot van Utrecht om de archeologen te helpen met het archeologische materiaal van de Briljantlaan.

Opgravingslocatie 'de Trip'richting het zuiden (Foto: B.A. Corver, IDDS Archeologie).

donderdag 20 oktober 2016

De eerste resultaten van de ArcheoHotspot Nijmegen: Op zoek naar Mithras

Door: Marissa van de Vrede, Coördinator ArcheoHotspot Nijmegen

Het eerste onderzoek dat van start is gegaan in de ArcheoHotspot is een voortzetting van onderzoek van aardewerkscherven uit de Romeinse stad Ulpia Noviomagus. De samenstelling van de verschillende soorten aardewerk is afwijkend ten opzichte van het aardewerk uit andere vindplaatsen. Daarom veronderstelt de onderzoekster dat het zou kunnen gaan om de resten van een rituele maaltijd ter ere van de god Mithras.
Samen met de vrijwilligers ging het publiek op zoek naar grote schalen, wierookschaaltjes, geverfde drinkbekers, borden en zogeheten ‘kraters’. De krater is een type dat vaak in verband gebracht met Mithras. Ook decoratie in de vorm van een slang is vaak een aanwijzing voor de godheid. Grote hoeveelheden van wierookschaaltje, bekers en borden kunnen weer een aanwijzing zijn voor rituele activiteit. Was dit het geval op het Maasplein?
Van de opgraving op het Maasplein werd het aardewerk uit drie verschillende putten goed bekeken. Er werden talloze scherven van borden gevonden, een veelbelovende start. Helaas waren de geverfde drinkbekers en de grote wrijfschalen in veel kleinere aantallen aanwezig. Van de wierookschaaltjes zijn uiteindelijk vijftien scherven gevonden en van de bijzondere kraters zes scherven.
De zes scherven van de kraters 
De vijftien scherven van de wierookschaaltjes

 










Behalve het aardewerk waar specifiek naar gezocht is, zijn er ook opmerkelijke vondsten gedaan. Zo zijn er een bijzondere ‘misbaksels’, stukken aardewerk die letterlijk niet goed gebakken zijn. Ook is er een miniatuur olielampje gevonden. Waar dit lampje voor gebruikt zou zijn, is nog een raadsel.

Een ‘miniatuur’ olielampje
De resultaten laten het volgende zien: er zijn niet genoeg hoeveelheden specifiek aardewerk gevonden om te kunnen spreken van de aanwezigheid van Mithras op dit moment. Dit betekent natuurlijk niet dat het nu uitgesloten is dat de godheid vereerd werd in Nijmegen. Voorlopig blijft Mithras in nevelen gehuld.

dinsdag 30 augustus 2016

ArcheoHotspot Nijmegen: een Romeinse masterclass


Door: Marissa van de Vrede, Coördinator ArcheoHotspot Nijmegen

Sinds dinsdag 12 juli opent de ArcheoHotspot in Nijmegen elke dinsdag-, woensdag- en donderdagmiddag haar deuren voor publiek. Ter gelegenheid van de eerste week, is er op woensdag 13 juli een masterclass gehouden. Onder leiding van gemeente archeologe Katja Zee kreeg een enthousiaste groep bezoekers diverse ‘ins en outs’ te weten over Romeins aardewerk. 

Er wordt aandachtig geluisterd naar de uitleg van archeologe Katja Zee.
 Wat doet een archeoloog nou precies?
De middag startte met een introductie over aardewerk. Waar wordt aardewerk opgegraven? En hoe gaat een archeoloog te werk? Met behulp van kaarten en tekeningen werd een algemeen beeld geschetst van archeologie. Natuurlijk werd het huidige project in de ArcheoHotspot ook toegelicht. 

Aardewerk: talloze vormen en maten
Vervolgens werd er dieper op het aardewerk zelf ingegaan. Er werd uitgelegd hoe aardewerk werd gesorteerd en gecategoriseerd. Zo bestaat er ‘terra sigillata’, een opvallende categorie aardewerk wat te herkennen is aan de felle oranje kleur en mooie glans (die zelf na duizenden jaren onder de grond nog aanwezig is). 

Het bijzondere ‘terra sigillata’ is ook dagelijks te bewonderen in de ArcheoHotspot.
Kroeg of ritueel?
Ook het ‘gewone gebruiksaardewerk’ kwam aan bod. Geverfde borden, drinkbekers op voetjes, glad- en ruwwandige kraters: een kleine greep uit het scala voorwerpen dat de Romeinen dagelijks in hun handen hadden. Dit kon gebruikt worden in bijvoorbeeld een kroeg of voor een rituele maaltijd. En deze soorten is precies waar er in het ArcheoLAB van Nijmegen onderzoek naar gedaan wordt, omdat zij ons wellicht iets kunnen vertellen over de Mithrascultus. Deze godheid was vooral populair onder soldaten, maar in Nederland is nog nooit een heiligdom van Mithras gevonden. Een uitdagend onderzoek dus.

Voorbeelden van waar naar gezocht wordt in het ArcheoLAB.
De geschiedenis in eigen handen
Natuurlijk mochten de bezoekers een aantal voorbeelden zelf ook vasthouden: het moment waar iedereen op had gewacht. Zelf even de geschiedenis in handen hebben en aandachtig bestuderen. De masterclass werd afgesloten met de talloze vragen van de bezoekers, waarbij iedereen de kans kreeg om al hun vragen, of dit ging om Romeins aardewerk of over de werkzaamheden van archeoloog, te stellen. 


Er werd gekeken, gevoeld en zelf geroken door de bezoekers.
Van alles te zien en te doen
De masterclass over Romeins aardewerk was de eerste activiteit in de lange reeks die nog komen gaat. Volgende week wordt er een live-verbinding gelegd met Rome. Hier zijn archeologen van de Radboud Universiteit aan het opgraven op de Via Appia. Stephan Mols vertelt via Skype over de werkzaamheden en resultaten van de opgraving. Ook kan het publiek vragen stellen over alles wat ze maar willen weten. Daarnaast zullen er lezingen zijn over goden, heiligdommen en hun mysteriën. En dat is nog maar het topje van de archeologische ijsberg. Kortom: genoeg te doen en te beleven in de ArcheoHotspot Nijmegen. Hou onze agenda in de gaten voor alle activiteiten! 
 
De ArcheoHotspot Nijmegen is elke week op dinsdag, woensdag en donderdag van 13:00 tot 17:00 geopend. Toegang is gratis en iedereen – jong en oud – is welkom!